بررسی شعارهای انقلاب ۵۷[اینفوگرافیک و تعاملی]
شعارهای هر انقلاب و جنبش اجتماعی بیانگر مطالباتی است که کنشگران برای تحقق آن تلاش می‌کنند. اهداف، نیازها، شرایط موجود و.. مسائلی است که در شعارها بیان می‌شوند. این مسائل در انقلاب سال ۵۷ چه بود؟
محمد مختاری در مجموعه مقالاتی با عنوان بررسی شعارهای دوران قیام چاپ شده در کتاب جمعه (۱۳۵۸) حدود ۸۰۰ شعار زمان انقلاب را بررسی کرده است. در بخش اول به مطرح کردن موضوع و توضیحات ابتدایی آن می‌پردازد و در بخش دوم آماری از طبقه‌بندی شعارها ارائه می‌کند.
توضیح: چون داده خام یعنی شعارها در دسترس نبود، اعداد و ارقام بر اساس نوشتار موجود پیاده‌سازی شده است. به‌همین دلیل جمع اعداد کلی بعضی از طبقه‌بندی‌ها که در مقاله ذکر شده با زیرمجموع دارای اختلاف است اما به دلیل امانت‌داری تصحیح نشدند. ضمنا، بعضی از شعارها در بیش از یک طبقه به‌کار رفته‌اند، یعنی عدد ۸۰۰ بیان کل شعارها بدون طبقه‌بندی است.
[!] بارگزاری نمودارها ممکن است زمان‌بر باشد...
شعارها در ۱۲ موضوع کلی و ۵۱ زیرموضوع دسته‌بندی شده‌اند.
نمودار زیر نشان می‌دهد در بین موضوعات کلی، شعارهای ضد سلطنت پهلوی بیشترین فراوانی و میل به قیام مسلحانه کمترین فراوانی را داشته‌اند.
مختاری درباره‌ی چرایی ضدیت شعارها با شاه می‌نویسد:«تمرکز شعارها بر شخص شاه از یک سو بازگوی وجه مشترک همهٔ گروه‌ها و نیرو‌های اجتماعی در مبارزه با اوست. و از سوی دیگر این حقیقت را افشاء می‌کند که گروه‌هائی آگاهانه یا ناآگاهانه، به‌منظور محدود کردن مبارزه در همین سطح، کوشش می‌کرده‌اند. پیداست که ویژگی‌های فرهنگی و مذهبی، و محدودیت آگاهی‌های سیاسی و اجتماعی جامعه نیز خود زمینهٔ مساعدی بوده است برای توفیق نسبی این کوشش‌ها. »
نمودار زیر ۵۱ زیرطبقه را نشان می‌دهد:
نکته جالب در هر دو نمودار، میزان بالای شعارهای عامیانه یا شوخی است. در نگاهی می‌توان آن را از خصوصیات فرهنگ ایرانی دانست که علاقه دارد همه چیز را به‌شوخی بگیرد اما امروزه تاثیر شوخی و تمسخر دیکتاتورها بر حرکت‌های اجتماعی را می‌توان دید. مخالفان پوتین در روسیه کار خود را با طنز جلو می‌برند، باسم یوسف مصری به‌خاطر شوخی با مرسی به دادگاه فراخوانده شد و.. .
میزان بالای شعارهای مذهبی و شخص امام خمینی نشان می‌دهد که دغدغه‌ی مسائل دینی(فرهنگی) بیشتر از مسائل اقتصادی(۲۴ شعار) بوده است. و این نظریه تایید می‌شود که جوامع دارای بیشترین طبقه متوسط دست به انقلاب می‌زنند. اگر شعارهای عامیانه را در نظر نگیریم، براندازی رژیم پهلوی، گرایش به مذهب و اعتراض به وضع فرهنگی آن زمان همراه با ملی‌گرایی از دغدغه‌های اصلی انقلاب ۵۷ بوده‌اند.
نکته دیگر این‌که بر اساس شعارها، انقلاب ۵۷ ماهیتی دو قطبی داشته است: محمدرضاه پهلوی، نماد سلطنت، ظلم و استبداد در برابر امام خمینی نماینده مذهب، راه‌بر قیام و آزادی‌خواهی.
به‌خاطر نبود متغیر زمان نمی‌توان دقیق مشخص کرد هر شعار در چه تاریخی گفته می‌شده اما با تحلیل نسبی می‌توان دریافت اتفاقات نزدیک به ۲۲ بهمن بیش از پیش جریان‌ساز می‌شده‌اند. مثل شعارهای ضد بختیار، درخواست اسلحه و حمایت از نیروی هوایی.
نمودار زیر تمام دسته‌بندی‌ها را نشان می‌دهد:
نقشه زیر میزان حجم هر طبقه را بیان می‌کند:
البته می‌توان انوع دیگری از نمودارها و پیوندهای مفهومی(مثال) دیگری انجام داد اما به‌علت نبود داده‌های بیشتر و تمام شعارها کار دقیقی نخواهد بود.
در جدول زیر میتوانید ۱۸۰ شعار گردآوری شده از همان منابع را مطالعه کنید:
به‌عنوان نمونه، بیشترین طول کلمات استفاده شده در این ۱۸۰ شعار، حدود ۲۸ کلمه و کمترین آن ۳ کلمه بوده است و شعارهای شش کلمه‌ای بیشترین فراوانی را داشته‌اند: (جمع کلمات زوج ۸۱ و کلمات فرد ۷۶) این یعنی آیا جملات موزون شش کلمه‌ای بیشتر در دارای ریتم هستند یا بهتر در ذهن می‌مانند؟ کارشناسان زبان فارسی باید نظر دهند.
محمد مختاری در پایان مقاله دوم که متاسفانه دیگر ادامه‌اش به‌چاپ نرسید یک تحلیل از فردگرایی و جمع‌گرایی شعارها ارائه می‌دهد و می‌نویسد:« با توجه به‌چگونگی برخورد مردم با مسائل جامعه و جنبش، همان طور که از مطالب و موضوعات یاد شده نیز به‌وضوح برمی‌آید، خصلت اساسی شعارهای طرح شده، تکروی سازندگان آن است. این جنبهٔ فردگرایانه ناشی از فرهنگ و معتقدات سنتی مردمی است که قرن‌ها زیر سلطهٔ استبداد، منتظر این بوده‌اند که دستی ازغیب برون آید و کاری بکند. و به‌رغم آن که خود در قیامی عمومی علیه رژیم وابسته به‌امپریالیسم به‌پاخاسته بوده‌اند، باز هم چه دشمن و چه منجی خود را به‌صورت فردی تصور می‌کرده‌اند.»
«از مجموع شعارهای مورد بررسی، ۶۴۰ شعار یا ۸۰ درصد شعارهائی است دربارهٔ مسائل فردی. و فقط ۱۶۰ شعار یا ۲۰ درصد شعارها به‌گرایش‌ها و برخوردهای اجتماعی یا غیر‌فردی مردم با نهادهای اجتماعی و انقلاب مربوط است.»
دریافت پی‌دی‌اف مقاله مختاری